Tiran’da ne yenir?
Arnavut mutfağında Osmanlı, İtalyan ve Yunan mutfaklarının izlerine rastlamak mümkün. Başkent Tiran’da tüm bu çeşitliliği ve geleneksel lezzetleri kolayca keşfedebilirsin. Klasik bir Akdeniz mutfağına sahip olduğu için Tiran’a Türkiye’den giden gezginler, yemeklere kolayca adapte olabiliyor. Senin için Tiran’da ne yenir sorusuna yanıt vermeye çalıştık.
Lakror
Arnavutluk mutfağı denildiği zaman akla gelen ilk lezzetlerinden biri olan lakror, bölge halkı için vazgeçilmez bir lezzet. Çevre ülkelerde de görülen lakror, ilk görünüşte klasik Balkan böreklerini anımsatıyor. Fakat dikkatli bir şekilde incelendiğinde aslında kendine has pişirme teknikleri ve içeriğiyle fark yarattığını ifade etmek mümkün.
Başkent Tiran’ın en popüler lezzetleri içerisinde olan bu geleneksel börek, tüm öğünlerde tüketiliyor. Pırasalı, peynirli ya da ıspanaklı türleriyle öne çıkan lakror, zaman zaman etli olarak da yenebiliyor. Kubbeyi andıran metal kaplarda pişirilen lakrorun dış kabuğu çıtır çıtır oluyor. Buna rağmen iç yapısı yumuşak olduğu için ağızda kolayca dağılıyor. Arnavut ailelerinin bir araya geldiği sofralarda ya da özel günlerde lakrorun sofralarda yer bulduğunu söyleyebiliriz. Tiran içerisinde lakroru keşfedebileceğin bazı mekânlar şu şekilde;
1. Lakror Ane
2. Oda
Fergese
Başkentte yerli ve yabancı turistlerin öncelik verdiği lezzetlerden biri olan fergese, Arnavut mutfağının temellerini oluşturuyor. Oldukça basit ama bir o kadar da lezzetli malzemelerle hazırlanan bu geleneksel yemek, özellikle başkent ve çevresinde popülerliğini koruyor. Fergesede biber, domates, beyaz peynir ve bazen yoğurt gibi malzemelere yer veriliyor.
Peynir yerine zaman zaman lor da tercih edilebiliyor. Hem etli hem de vejetaryen versiyonlarıyla farklı damak tatlarına hitap edebilen fergese, yöresel baharatlarla beraber zenginleştiriliyor. Lezzetinin yanında doyurucu olması, fergeseyi vazgeçilmez kılıyor diyebiliriz. Tiran’da bu harika güveç yemeğini tadabileceğin bazı popüler mekânlar şöyle;
1. Era
2. Oda
Elbasan tava
Elbasan tava kısa sürede önce Balkan coğrafyasına, sonra da Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkenin mutfağına dahil olmuş oldukça özel bir yemek. Daha önce Arnavutluk lezzetlerini aktardığımız içeriğimizde de belirttiğimiz üzere Elbasan tavanın kökeni, Arnavutluk’ta Elbasan isimli kasabaya dayanıyor. Buradan çok hızlı bir şekilde yayılan geleneksel yemek, genel olarak kuzu eti, yoğurt, yumurta ve pirinçle hazırlanıyor.
Bir tür fırın yemeği olan Elbasan tava, hafif ekşi bir tat sunuyor. Fırında pişirme sürecinde yemeğin üst kısmında altın sarısı bir kabuk oluşması, Elbasan tavaya karakteristik bir özellik kazandırır. Yemek, bölge içerisinde “tave kosi” adıyla da biliniyor. Elbasan tava yemeğini bizzat doğduğu yerde yemek istersen şu önerimize göz atabilirsin;
1. Era
Gullash
Et yemeklerinden biri olan gullash (gulaş), Balkanlar ve Orta Avrupa mutfaklarında da benimsenmiş bir lezzet. Esasen kökenleri Macar mutfağına dayanan gullash, Arnavutluk içerisinde fazlasıyla benimseniyor.
Hem malzemeleri hem de pişirme teknikleri bu yemeği biraz daha ayrıcalıklı kılıyor. Çoğunlukla dana ya da kuzu etiyle hazırlanan gullash, çok sayıda taze sebze ve baharat kullanılıyor. Derin tencerede ya da güveçlerde pişirilebilen yemek, düşük ateşte uzun sürede hazır hale geliyor. Kış aylarının olmazsa olmaz lezzetlerinden biri gullash, yoğun baharat aroması ve yumuşak etiyle öne çıkıyor.
Pita
Pita aslında bizim mutfağımızda kendine yer bulan pideden ya da ekmekten çok da farklı bir mantığa sahip değil. Genelde yemeklerin yanında ekmek olarak tüketilen pita, zaman zaman et yemeklerinde tabaktaki sunumun da bir parçası olabiliyor. Bu geleneksel hamur işinin farklı türleriyle sofralardan eksik olmadığını görüyoruz.
Arnavutluk'ta “pite” olarak da bilinen pita, krepe benzeyen sıvı bir hamurun katmanlar biçiminde pişirilmesiyle ortaya çıkarılıyor. Günümüzde pitanın, ıspanaklı pita, etli pita ve peynirli pita olmak üzere üç ayrı türü bulunuyor. Arnavutluk’un bu milli ekmeğini tatmadan Tiran şehrinden dönmemelisin.
Petulla
Tiran’da geleneksel bir hamur işi arıyorsan tercihini petulladan yana yapabilirsin. Ülkenin geleneksel kızarmış hamur işlerinden biri olarak öne çıkan petulla, tatlı ve tuzlu şeklinde tüketilebiliyor. Hem çay saatlerinde hem de kahvaltılarda kendine yer bulan bu hamur işi, çıtır yapısıyla ve çeşitli soslarıyla biliniyor. Kızgın yağda kızartılarak hazırlanan petullanın üzerine bal, reçel ya da pudra şekeri ilave edilebiliyor. Tuzlu olarak tüketmek istersen de sarımsaklı sosları ya da kaşkaval peynirini deneyebilirsin.
Arnavut ciğeri
Arnavut mutfağının elbette sembol lezzetlerinden biri olan Arnavut ciğerini bu listeye koymazsak olmazdı. Arnavut ciğeri, sadece bir sakatat yemeği değil, aynı zamanda ülkede köklü bir kültürün mirasını taşıyor diyebiliriz. Ülkemizde de severek tüketilen bu zahmetli yemekte, kuzu ya da dana ciğeri ana malzeme olarak kullanılıyor.
Ciğerin küp küp doğranmasından sonra maydanoz, soğan ve çeşitli baharatlarla hazırlanan Arnavut ciğeri, damakta unutulmaz bir tat bırakıyor. Osmanlı mutfağının da temel yemeklerinden biri olan Arnavut ciğerinin hikayesi 15’inci yüzyıla dek uzanıyor. Rumeli bölgesinden göç edenlerin İstanbul’a da bu lezzeti taşıdığı biliniyor. Arnavut ciğerini bizzat yerinde yeme şansını kaçırmayın deriz. Bu geleneksel yemeği tadabileceğin bazı trend mekanlar şöyle;
1. Era
2. Mullixhiu
Tave dheu
Geleneksel Arnavut yemeklerinin içerisinde özel bir yere sahip olan tave dheu, ismini özel toprak kaplarda pişirilmesinden alıyor. Nitekim yemeği bizim dilimize “toprak tava” olarak da çevirmek mümkün. Ciğerle yapılan bu lezzet, hem malzeme çeşitliliği hem de kendine özgü yapılış biçimiyle dikkat çekiyor.
Tave dheu, çoğunlukla Arnavut mutfağının bir diğer önemli yemeği olan fergese ile kıyaslanıyor. Aslında bu yemek için, “fergesinin ciğer eklenmiş versiyonu” diyebiliriz. Güveç tenceresinde hazırlanan yemeğin yanında pita da servis ediliyor.
Speca me gjize
Speca me gjize, Tiran’da tüketebileceğin en sağlıklı yemeklerden biri diyebiliriz. Közlenmiş biberlerin baharatlar ve özel bir süzme peynirle bir araya geldiği bu lezzet, hafif olmasına rağmen oldukça doyurucu.
Bilhassa başkentte vejetaryen yemek arayışında olanlar için iyi bir seçenek olan speca me gjize, aslında görünüm açısından bizdeki biber dolmasına büyük oranda benziyor. Buradaki temel fark, dolmaların süzme peynirlerle doldurulması. Arnavutluk dışında Kosova’da da oldukça sık tüketilen speca me gjize, genellikle zeytinyağlı bir salata ile beraber servis ediliyor.
Tarator
Türkiye’de de meze olarak çok sık tüketilen taratorun kökenleri Balkan coğrafyasına uzanıyor. Dolayısıyla sadece Tiran’da değil Makedonya, Kosova, Bosna Hersek, Karadağ gibi ülkelerde de taratora pek çok restoranda rastlayabilirsin.
Pratik şekilde hazırlanmasının yanında hafif ve sağlıklı bir meze olan tarator; yoğurt, havuç, sarımsak, zeytinyağı gibi malzemelerle yapılıyor. Bu arada tarator, mezenin haricinde çorba olarak da hazırlanabiliyor. Özellikle de Bulgaristan’da soğuk çorba olarak tüketimi çok yaygın. Ceviz, limon suyu, sirke ya da dereotu gibi malzemelerle lezzeti taçlandırabilirsin. Tarator tüketebileceğin bazı popüler mekanları aşağıya bırakıyoruz;
1. Mullixhiu
2. Xheko Imperial Restaurant
Arnavut böreği
İnce şekilde açılması şart olan Arnavut böreği, tam anlamıyla ustalık isteyen bir lezzet. İnce biçimde açılmış olan hamurun kat kat dizilmesi ve sonrasında çeşitli iç harçlarla buluşmasına dayanan bu köklü lezzet, Tiran’da epey popüler.
Genellikle gün boyu tüketilse de kahvaltılarda denemeni tavsiye ediyoruz. Zaman, emek ve sabır isteyen Arnavut böreğinin iç harcı isteğe göre değişebiliyor. Genellikle peynirli harç çok tercih edilse de ıspanaklı, kıymalı ve patatesli harçların da epey sevildiğini belirtmeliyiz. Arnavut böreği içi şu mekanlara yönelebilirsin;
1. Era
2. Arty's Snack & Coffe
Kaşkaval
Geleneksel bir peynir türü olan kaşkaval, sadece Arnavutluk’ta değil Bulgaristan ve İtalya’da da epey meşhur. Zaten bu lezzet, ismini İtalyanca "caciocavallo" kelimesinden alıyor. Geleneksel olarak koyun sütünden hazırlanan kaşkavalın taze ve olgun gibi türleri bulunuyor. Hafif tuzlu ve kremsi bir tada sahip olması, bu peyniri daha da özel kılıyor.
Olgunlaşma zamanının artmasına bağlı olarak aroması daha da yoğunlaşıyor. Tiran’da bazı restoranlarda ızgara edilerek sunulan kaşkaval, iyi bir başlangıç lezzeti olarak kabul ediliyor. Makarnalardan hamur işlerine, ızgaradan salatalara pek çok noktada kullanılan kaşkaval, şarap eşliğinde de tüketiliyor.
Trileçe
Tiran lezzetlerinden söz edilip de trileçe isimli tatlıya girmemek olmaz. Trileçe kelime anlamı olarak “üç süt” demek. İspanyolcadaki tres leches sözcüklerinden türetilen bu tatlı, adından da anlaşılacağı üzere farklı hayvanlardan elde edilen sütlerle hazırlanıyor.
Keçi, manda ve inek sütlerinden yapılan trileçe, Türkiye’de de özellikle son yıllarda popüler olmuş durumda. Bizde trileçe ya da Balkan tatlısı gibi isimlerle tanına bu lezzetin kökeni normalde Güney Amerika’ya dayanıyor. Fakat Balkanlarda ve özellikle de Arnavutluk içerisinde trileçenin adeta patlama yaptığı görülüyor. Tiran’da trileçe yemek adına şu mekâna yönelebilirsin;
1. Mullixhiu
Ballokume
Tiran mutfağının en eski ve özel tatlılarından biri olarak öne çıkan ballokume, baharın gelişinin kutlandığı festivalde yapılıyor. Oldukça basit ve her daim bulunabilecek malzemelerle yapılan ballokume, kendine özgü dokusu ve aromasıyla fark yaratıyor. Bu geleneksel tatlının çikolatalı, tarçınlı ya da cevizli versiyonları bulunuyor.
Pispili
Sırada, Tiran mutfağında kökeni kırsal bölgelere dayanan pispili isimli lezzet var. Pispili için bir tür mısır ekmeği demek mümkün. Mısır ununun doğallığını yansıtan tarifiyle pispili, içeriğindeki taptaze otlarla harika bir lezzet vadediyor. Çoğunlukla çay saatlerinde ya da kahvaltılarda tercih edilen pispili, kırsal alanlarda taze sebzelerin bol miktarda olduğu mevsimlerde daha çok tüketiliyor. Pispilinin içeriğinde genellikle Ispanak, pırasa, taze soğan veya pazı tercih ediliyor.
Kampanyalar
Kümüştor
Listemizin son sırasında en az adı kadar ilginç bir lezzet bulunuyor: kümüştor. Tiran mutfağının tatlı kategorisinde kendine yer bulan kümüştor; çok yoğun ve zengin aromalı bir kek türü olarak biliniyor. Yumuşak ve kabarık dokusuyla hem göze hem de midelere hitap eden bu geleneksel lezzet, sıcak şekilde servis ediliyor. Servis öncesinde çoğunlukla kekin üzerine pudra şekeri serpiştiriliyor. Nesilden nesle aktarılan kümüştor tatlısını Tiran’da yemek adına şu mekânlara yönelebilirsin;
1. Mullixhiu
2. The Tea Room
Harapash
Tiran’da geleneksel lezzetlerin sunulduğu restoranlarda görebileceğin harapash, bilhassa Laberia adlı bölgede daha fazla tüketiliyor. Bu meşhur sakatat yemeğinde mısır unu, kuzu bağırsağı, peynir, tereyağı, krema gibi malzemelerden yararlanılıyor.
Kuzu bağırsağının dakikalarca yıkanıp temizlenmesinden dolayı çaba isteyen bir yemek olduğunu belirtmeliyiz. Arnavutluk genelinde sofralarda kendine yer bulabilen harapash, ağır ve yemesi zor bir sakatat yemeği değil. Çoğunlukla fırında hazırlansa da zaman zaman modern tariflerden de yararlanılıyor. Tiran’da harapash yemek adına şu mekana yönelebilirsin;
1. Oda
Lezzetli yemeklerin ardından ülkeyi keşfetmek istersen Arnavutluk’ta gezilecek yerler yazımıza da göz atabilirsin.
