Boeing 737 MAX 8 kazalarının nedeni ne?

Havacılık sektörü, geçtiğimiz beş ayda aynı modelde iki uçağı düşen Boeing’i ve söz konusu 737 MAX 8 modelini konuşuyor. Boeing hisselerindeki %10 değer kaybı, ülkelerin hava sahalarını kapatmaları, ABD Başkanı Donald J. Trump’ın kafa karıştıran yorumları gözleri Boeing’e çevirdi, fakat henüz bir aksiyon açıklaması yok. Biz de konuyu detaylıca inceledik ve portfolyosunda Boeing 737 MAX 8 eğitimi de bulunan deneyimli bir uçak teknisyeninden bilgi aldık.

29 Ekim 2018’de Lion Havayolları’na ait 737 MAX 8 tipi uçak sürekli yükselip alçalarak irtifa kaybetmiş ve kalkışından 13 dakika sonra kule ile irtibatı kopmuştu. Bu kazadan sonra güvenliği konuşulmaya başlanan Boeing’in 737 MAX 8 modeli, 11 Mart 2019’da yine kalkıştan kısa bir süre sonra düşen Etiyopya Havayolları’na ait uçakla beraber tamamıyla hedef oldu.

Bunun üzerine Boeing, havayolu şirketlerine bir bilgilendirme bülteni gönderdi, Federal Havacılık İdaresi (FAA) ve ABD'deki Havacılık Düzenleme Kurumu da bu uçakların sensoru ile ilgili acil uyarı yayınladı. Akabinde başta Çin, Avustralya, İngiltere, Almanya ve Fransa olmak üzere pek çok ülke 737 MAX 8 tipi uçakların ülkeye giriş ve çıkışını yasakladı. Türkiye’de de Ulaştırma Bakanlığı ve Türk Hava Yolları yaptıkları açıklamalarla, Boeing 737 MAX tipi hava araçlarının uçuşlarının durdurulduğunu duyurdu. Boeing CEO’su Denniz Muilenburg ile telefonda görüşen ABD Başkanı Donald J. Trump ise, bu görüşmeye dair açıklama yapmazken paylaştığı “Sizi bilmem ama ben Albert Einstein'ın benim pilotum olmasını istemem.” gibi tweet’lerle kafa karıştırdı.

Tüm bu açıklamalara rağmen Boeing, alınan kararları anladıklarını belirtmekten başka bir açıklama yapmadı. Biz de bu karmaşık durumu anlamak için portfolyosunda Boeing 737 MAX eğitimi de bulunan deneyimli bir uçak teknisyeni ile görüşerek mini bir röportaj yaptık. Gerçek isminin paylaşılmasını istemediği için yazının devamında kendisinden Ahmet Bey olarak bahsedeceğiz. 

- Ahmet Bey, Etiyopya Havayolları’na ait Boeing 737 MAX 8 tipi uçağın geçirdiği kazanın nedenine dair çok fazla söylenti var ama henüz raporu tamamlanmadı. Fakat Lion Havayolları’nın geçirdiği ilk kazanın raporu açıklanmıştı, detaylarını sizden öğrenebilir miyiz?

Boeing 737 MAX 8 tipi uçaklar, yakıt tasarrufu sağlamak için serinin öncesi uçaklarından farklı imal edildiler. Motorları daha büyük, ayrıca daha önde ve üstte konumlandırılmış. Bu sebeple uçağın aerodinamiği de diğerlerinden oldukça farklı. Aslında kazanın temel sebebi de burada saklı. 

Öncelikle iki bilgi vermek istiyorum. Birincisi; tüm uçaklarda manuel uçuş sırasında, uçağın AOA (Angle of Attack) denilen ve kalkmasını sağlayan açısını kontrol eden bir sensor var. İkincisi; uçakların doğası gereği burun kısımları havaya kalkmaya meyillidir. Bu durum da MCAS (Maneuvering Characteristics Augmentation System) ile kontrol altına alınır. Bu iki bilgi buradan sonra işimize yarayacak. 

Kaza raporundan anladığımız kadarıyla aerodinamiği değişen bu modelde AOA’yı sağlamak biraz güç olmuş ve sistem yanlış AOA ile kalkıldığını düşünerek hata vermeye başlamış. AOA’nın stabil hale gelmediğini düşünen sistem MCAS sistemini devreye sokmuş ve Pitch Trim ile uçağın burnu kalkış sırasına 10 saniye boyunca, olmaması gereken bir şekilde, otomatik olarak aşağı doğru eğmeye başlamış. Bu eğim, pilotun kontrol kumandası (Control Coulm) üzerinden müdahalesiyle 5 saniye sonra düzeltilse de her seferinde tekrar etmiş ve sistem ile pilot arasında bir kumanda savaşı başlamış. Bu arada şöyle önemli bir detay da var. Kontrol kumandası panik anlarında kullanıldığı için bu kol, olası pilotaj hatalarını engellemek adına karşı bir kuvvet uygulayacak şekilde tasarlanmıştır. Yani çekmeye çalıştığınız kol kendini geri çekiyor diye düşünebilirsiniz. Pilot o an bir de bu mukavemete karşı gelmeye çalışmış anlayacağınız. İşte bu karmaşıklığın içinde, henüz tırmanma aşamasında olan uçak AOA’sı sürekli değiştiğinden havayı göğüsleyemeyerek düşmüş maalesef.

- Pilotun durumu buradan geri çevirme ihtimali var mıydı?

MCAS devre dışı bırakılabilirdi, ancak pilotlara bunun eğitimi verilmemiş. Hatta operasyon el kitabında bile yok. Bu büyük bir sıkıntı. Boeing, manuel uçuşlardaki istemsiz burun aşağı kumandası ve onun anlaşılması ile alakalı bülteni kazadan hemen sonra FAA üzerinden göndererek operasyon el kitabına eklenmesini istedi. Ama baştan da eklense çok faydalı değil. Çünkü kısa sürede karar alıp uygulamanız gereken bir durumdan bahsediyoruz. Uçağın burnu aşağı inerken pilotun el kitabını açıp hatayı bulması, çözümü okuyup uygulaması büyük zaman kaybı. Zaten bu sebeple bu bilgi, havacılık deyimiyle, memory item statüsüne çıkarıldı yine Boeing tarafından. Yani pilotların ezbere bilerek uygulayabilmeleri gereken bir işlem oldu. 

- Son kazanın sebebinin de ilk kaza ile aynı olabilir mi?

Bunu şimdiden söylemek yanlış olur, tarafsız incelemelerin tamamlanması ve çıkan raporu incelemek lazım. Ancak iki kazanın da kalkıştan kısa süre sonra ve tırmanma aşamasında yaşanması büyük bir benzerlik.

- Türk Hava Yolları başta olmak üzere, pek çok havayolu şirketi 737 MAX 8 model uçaklarını ticari uçuştan çekti, ülkeler hava sahalarını bu modele kapattı. Bundan sonra ne olacak?

Öncelikle haklı bir karar olduğunu belirtmek isterim. Belki de uçakla ilgili bir sorun çıkmayacak, ancak havacılıkta kazaya mahal bırakılmamalı.

Ne olacak dersek, aslında çok bir beklentim yok. Boeing yaptığı son açıklamada, alınan kararlara anlayış gösterdiklerini ancak ABD Federal Havacılık İdaresi’nin (FAA) kurallarına göre ek bir işlem yapmayacaklarını belirtti mesela. 2013 yılında da Boeing 787’lerde batarya yangını görülmüştü. 50 tane B787 hangara çekildi ve 3 ay içinde yeniden uçuşa çıktı. Yine benzer bir şey olacaktır.

- Yani “Boeing batacak” söylemleri anlamsız diyorsunuz?

Kesinlikle. Boeing sadece ticari havacılık yapmıyor. Roketleri var, patent sahibi oldukları yüzlerce box ekipman var. Ki bu patentlerin bir kısmını Airbus da kullanıyor. Yani öyle kolay değil. Bunlar fanatik söylemler, ancak zorlanacağı kesin.

Şu an toplamda 350 kadar Boeing 737 MAX’in kullanımda olduğu düşünülüyor. Bunların hepsi hangara çekilecek, sorun araştırılacak ve çözülecek. Bunun maliyetinin günlük 1,1 milyon dolar olacağı konuşuluyor. 50 tane 787’nin batarya sorunun 3 ayda çözüldüğünü düşünürsek, bunun 7 katı büyüklükte bir uçak grubu için bu süreyi az çok hayal edebiliriz. Büyük bir para kaybı olacak yani. Bu da Boeing’i yaralayacaktır elbette.